Geboren en opgegroeid in Apeldoorn

Toen Greetje nog maar een half jaar oud was, overleed haar vader. Greetjes moeder trok met haar drie dochters in bij haar moeder in Apeldoorn. De foto van de drie zusjes is gemaakt in 1925. Hieronder staat een kopie van Greets nationaliteitsbewijs, dat door de gemeente Apeldoorn net na haar vijftiende verjaardag werd afgegeven.

Naar Wageningen en daarna naar Amsterdam

Opgepakt door de Duitsers

Hans en Rosa Samosch-Bial

Hans Samosch was afkomstig uit Breslau (Wroclaw) dat tegenwoordig in Polen ligt, maar voor de oorlog een van de grootste Duitse steden was. Hij had daar een boekwinkel, die al enkele generaties in de familie was. In 1937 werd de winkel in het kader van de "arisering" door de nazi's onteigend. Hans Samosch vluchtte met zijn vrouw Rosa Bial naar Wenen en later, toen de nazi's ook in Oostenrijk aan de macht kwamen, naar Amsterdam. Hans begon daar een antiquariaat in de Langebrugsteeg. Het echtpaar woonde in de Spuistraat. Voor de website Joods Monument heb ik een kort artikel over hen geschreven. Het stuk is te lezen via deze link.

Op 19 januari 1943 viel de politie binnen in de woning op de Egelantiersgracht. Greet en het echtpaar Samosch werden gearresteerd. Volgens een van de politierapporten gebeurde de inval naar aanleiding van een anonieme mededeling dat er in dat huis joden verborgen waren. Het is niet bewezen, maar wel erg aannemelijk, dat Dictus de twee onderduikers en zijn eigen vrouw heeft verraden.

De bewaard gebleven politierapporten (kopieën, met dank aan de heer H. Berkhout van het NIOD) kunt u lezen door te klikken op de miniaturen of de onderschriften. De rapporten worden getoond in een apart venster.

rapport 20 januari pagina 1		rapport 20 januari pagina 2		rapport 21 januari		rapport 22 januari		rapport 30 januari

Twee dagen later werden de drie arrestanten overgedragen aan de SD (Sicherheitsdienst).

Hans en Rosa Samosch werden via het kamp Westerbork overgebracht naar het vernietigingskamp Sobibor, waar ze op 14 mei 1943 werden vermoord.

"Ik vind het erg naar je zoveel last te bezorgen"

Lieve Moeder, Ben heeft een eis tot echtscheiding tegen me ingediend en misschien zou jij nu een en ander voor me in orde kunnen brengen. Hoe lang mijn straftijd duurt weet ik niet, maar het heeft natuurlijk geen zin de woning aan te houden, dat zou voor jou niet te betalen zijn. Misschien zou je de huur willen opzeggen? De sleutels van het huis zijn hier en je kunt die bv. met de was halen, je moet dan zeggen dat ik ze boven bij de bewaakster heb afgegeven, het zijn drie sleutels, 1 van de benedendeur, 1 van boven en 1 van de hoekkast, die is ook van de zolder, waar m'n fiets, kolen, een koffer en nog wat wasgoed van mij zijn. De ene huisdeur zit aan de binnenkant op de knip, maar dat kun je wel forceren of met een smid, als dat nodig zou zijn. Er is ook al mijn eigen kleding, die je me dan weer zou kunnen sturen. Van Ben is er niets meer behalve het bed, het beste is dat je alles maar naar Wageningen laat sturen en zolang opbergt daar. Misschien zou Jo Wiegel, Albert Cuypstr. 184II je wel eens met een en ander kunnen helpen. Als er zich op een of ander gebied moeilijkheden voordoen wend je dan tot Mr. Moltzer om raad. Als je iets met mij bespreken moet, kun je ook bezoek aanvragen bij de Sicherheitsdienst in de Euterpestraat, dat wordt soms wel toegestaan. Ik had ook nog f 30 in het bureaulaadje in een enveloppe vande Spaarbank, als je dat vinden kunt gebruik dat dan vast voor de gemaakte onkosten. Verder had ik nog geld tegoed van de Utrechtse verzekeringsbank, over de laatste maanden, schrijf eens erover naar Utrecht, F.C. Donderstraat, dat is de directie, als ze jou de chèque sturen kun je hier aanvragen of ik tekenen mag. Probeer in elk geval om van de huur van de woning af te komen, en m'n spullen opgeborgen te krijgen. Ik zou het ook erg prettig vinden, als dat nog niet gebeurd is, als de zaak in de Beethovenstraat nog een uiteenzetting kreeg en ik had nog 3 boeken uit de bibl.: Hollands Glorie, Bethel Merriday en Vuurdoop in schoffiesland, misschien kun je er werk van maken dat die terugkomen als je ze vinden kunt? Ik vind het erg naar je zoveel last te bezorgen. Houd je goed, moeder, ik ben goed gezond,

maak je geen zorgen, je bent een schat. Groet allen van me en een flinke zoen van je Greet

Twee weken later schreef Greets moeder terug. Het was nog niet gelukt om de huur op te zeggen omdat de woning door de politie verzegeld was en de meubels er dus niet uitgehaald konden worden. Ze had wel een verzoek ingediend om de verzegeling op te heffen. Het slot van de brief luidde:

Maak jij je nu ook niet bezorgd, met ons is het goed, en wat je me gevraagd hebt, zal ik zoo goed mogelijk doen. Kan ik niet van de huur afkomen, dan komt het ook wel in orde, hoor! Houd je goed! De groeten van allemaal, lieve Greet,

Stevig omhelsd Moeder

"Ik voel me geestelijk heel sterk, weet waarvoor ik zit"

Lieve Moeder, Ik ben op weg naar Scheveningen. Ik heb Schutzhaft getekend en weet niet hoe lang m'n straf duurt, dat kan nog wel lang duren, maar ik heb goede moed en ben zelfs dikker geworden. Heb met fijne mensen gezeten en kom er best door dus maak je geen onnodige zorgen. Als je nog contact met Ben hebt, zeg hem dan dat ik hem een brief geschreven heb. Maar zeg hem ook, dat ik het goed vind dat hij zich van mij laat scheiden, ik voel veel vriendschap voor hem, maar houd niet genoeg van hem, om een heel leven lang samen met hem door te gaan. Als het kan, tracht hem te helpen, ik heb het hem wel erg moeilijk gemaakt. Eenmaal heb ik de groeten doorgekregen van Trude. Groet haar en ook G[..?] van mij. Het is natuurlijk mogelijk dat ik nog eens verder doorgezonden word. Daarom wou ik graag in de was hebben mijn oude gabardine regenjas, een stofkam, zomerkleding, een lepel. Als je nog eens in de woning komt (alleen) kijk dan in het gat van de schoorsteen, waar de pijp erin komt, daar moet een gouden horloge liggen (in de voorkamer) bewaar dat. Ik heb hier f 400, zou jij van buiten af een verzoek willen doen of je dat geld of een gedeelte ervan mag hebben, voor de huur. Ik ben het hier graag kwijt. Spreek hier verder niet over met Ben, omdat het als mijn geld beschouwd moet worden, ik kreeg het van Hans, dat mag niemand weten. Doe er je best voor. Laat Jo Wiegel de groeten aan Jaap doen als die er nog is. Probeer als de echtscheiding doorgaat nog een zakenbezoek aan te vragen. We kwamen net door de bollen, een prachtgezicht is dat. Probeer ook een kiekje in de was te sturen. 'k Ben benieuwd of I[..?] nog in den Haag is. Nu Moeder, ik hoop dat je dit gesmokkelde briefje bereikt. Denk altijd met een gerust hart aan me, ik voel me geestelijk heel sterk, weet waarvoor ik zit. Groet allen, speciaal Zus, Hans, Trude van me. Je brief heb ik gehad. Zorg goed voor jezelf en houd je goed. Groet Ben. Een stevige zoen van Greet

Omgekomen in Ravensbrück

Dictus veroordeeld

Pas in 1948 moest Dictus terecht staan voor het tribunaal in Amsterdam. Bewezen werd verklaard dat Dictus lid was geweest van zowel de NSB als het NSKK. Het tribunaal achtte niet bewezen dat hij ook lid was geweest van de SS, hoewel er in zijn dossier een stamkaart van de SS zat met zijn naam. Hij werd veroordeeld tot een jaar internering met aftrek van de voorlopige hechtenis en tot ontzetting van het kiesrecht voor het hele leven. Toch werd hij niet opnieuw vastgezet omdat het tribunaal dat "thans ongewenst" vond, "hoewel de hiervoren bewezen verklaarde misdragingen van beschuldigde zulks stellig wettigen".

In het dossier van Dictus zaten ook twee stukken waarin de veronderstelling wordt geuit dat hij zijn eigen vrouw en het joodse echtpaar heeft verraden. In een van die stukken staat echter: "Het verraad zal moeilijk te bewijzen zijn, daar de drie slachtoffers dood zijn." Hij is daarvoor dan ook niet veroordeeld.
Bernardus Dictus is in 1983 overleden.

De gebruikte familiepapieren zijn beschikbaar gesteld door Otto Munters uit Amsterdam.
Andere informatie is afkomstig van onder andere het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, het Nationaal Archief, het Centraal Bureau voor Genealogie en David Dambitsch uit Berlijn.