|
|
|
|
De Hengelose familie
Een erve Bijen bij Weerselo |
Hieronder staat een deel van een topografische militaire kaart uit de jaren 1830-1850, met daarop de plaatsen die een rol spelen op deze pagina en de twee volgende pagina's: bovenaan Weerselo, linksonder Hengelo, dat in die tijd nog maar een paar duizend inwoners telde, ten westen daarvan de buurtschap Woolde, rechtsboven Rossum en in het midden Deurningen. Ten zuidwesten van Deurningen is met moeite de naam van de buurtschap Hasselo zichtbaar.
Familienamen en namen van erven of boerderijenIn de zeventiende en de achttiende eeuw stonden in Oost-Nederland de familienamen nog niet vast. Meestal werden ze ontleend aan de naam van het 'erf' of 'erve' waar iemand woonde. Een erve was een boerderij met bijbehorende grond en vaak nog wat andere bouwwerken. De koppeling aan de boerderijnaam betekende dat na een verhuizing mensen vaak met een andere naam werden aangeduid. Als een man na zijn huwelijk introk in het ouderlijk huis van zijn vrouw, kregen zowel hij als de kinderen vaak de huisnaam van de vrouw.Het wisselen van familienamen maakt genealogisch onderzoek in deze omgeving lastig. Veel van de conclusies hierna zijn te danken aan bevolkingsreconstructies die Frank Steggink heeft gemaakt van plaatsen in Noordoost-Twente. Het erve BijenDe naam van de Hengelose familie Beijen is hoogstwaarschijnlijk ontleend aan de naam van een erve of 'plaatsje' Bijen bij Weerselo. De oudst bekende vermelding daarvan stamt uit het 'verpondingsregister' dat in 1601 en 1602 in opdracht van de Staten van Overijssel werd gemaakt. De belastingheffing via de verponding (grondbelasting) was door de oorlogsomstandigheden in het slop geraakt. Om de heffing weer mogelijk te maken moest worden vastgelegd wie de eigenaren van de landerijen waren. In het register werd bij Weerselo een erf Bijen genoemd, waar een zekere 'Byen Fenne' woonde.Over de achtergrond van de naam Bijen valt niets met zekerheid te zeggen. De veronderstelling dat de naam iets te maken heeft met de nuttige insecten is waarschijnlijk te speculatief. In de streektaal zal 'Bien' of 'Bijen' wel uitgesproken zijn als 'Biën'. Het verschil tussen de schrijfwijzen 'Bien', 'Biën' en 'Bijen' zal maar weinig mensen hebben geïnteresseerd; velen konden niet lezen en schrijven. Volgens Henk Woolderink, die uitgebreid onderzoek heeft gedaan naar de geschiedenis van boerderijen in de omgeving van Oldenzaal, lag het erve Bijen op de plaats van het latere kadastrale perceel gemeente Weerselo, sectie C, nummer 535. Op de kadastrale gegevens wordt verderop op deze pagina ingegaan. De volkstelling van 1748In augustus 1748 werden in opdracht van het gewestelijk bestuur alle inwoners van Overijssel geregistreerd. De gegevens waren bedoeld voor een nieuw belastingstelsel dat echter nooit is ingevoerd.Er werden in Weerselo twee gezinnen met de naam Bien genoteerd. Het feit dat ze direct na elkaar werden vermeld wijst erop dat ze buren waren. Omdat er in de doop-, trouw- en begraafregisters weinig of geen onderlinge relaties te vinden zijn, bijvoorbeeld via doopgetuigen, waren ze waarschijnlijk geen familie van elkaar. De twee gezinnen zullen dus vermoedelijk los van elkaar hun naam hebben ontleend aan het wonen op het erve Bijen. Bij beide gezinnen stond de aantekening "slegt". Dat betekent dat ze het niet zo breed hadden. In het ene huis woonden Jan Bien, zijn vrouw Gese en hun twee kinderen Herm en Willem, beiden jonger dan tien jaar. Op dit gezin wordt op de volgende pagina verder ingegaan. In het andere huis woonden Herm Bien en zijn vrouw Geertke. Vermoedelijk was de katholieke doopnaam van Herm Hermannus, maar zijn doopinschrijving is niet te vinden. De kans is groot dat bij zijn doop de naam Bien niet vermeld werd. Ten tijde van de volkstelling hadden Herm en Geertke geen kinderen, maar vier maanden later, in december 1748, werd er een zoon van hen gedoopt. 
In het katholieke doopboek van de parochie Rossum-De Lutte, waar Weerselo onder viel, staat: 19 baptizatus est Hermannus posthumus cujus pater Hermannus Bienhuijs in Weersel mater Getrudis suscepit Susanna Willems (19 [december] gedoopt is Herm, een postuum kind wiens vader was Herm Bienhuijs in Weerselo, de moeder Geertke, de doophefster Susanna Willems). Uit het woord posthumus valt af te leiden dat de vader inmiddels was overleden. Opvallend is dat hier in plaats van Bien de naam Bienhuijs werd gebruikt. Het bevestigt dat Bien een huisnaam moet zijn geweest. De Twentse familie BijenWaarschijnlijk is de genoemde Geertke kort na de doop van haar kind verhuisd of overleden. Vanaf 1749 of 1750 woonde het echtpaar Berent Bijen (ook wel Bijenhuis genoemd) en Geertjen olde Hofstede in het 'andere huis'. Berent was waarschijnlijk afkomstig van een erve Boerkamp bij Weerselo. Hij zal de naam Bijen(huis) vermoedelijk pas na de verhuizing hebben gedragen.Berent en Geertjen kregen in de jaren 1750-1764 zes kinderen: eerst vijf dochters en als laatste een zoon. Die zoon, Albert Bijen, trouwde in 1797 met Geertrui Kolbrink, die ook in Weerselo woonde. Zij kregen elf kinderen. Alle of vrijwel alle Twentse Bijens stammen af van dit echtpaar. Deze familie is beschreven in het boek Familie Bijen, 1797-1988 door Ria Oude Middendorp-Schabbink. Op deze website wordt de familie Bijen verder niet besproken. Kadastrale gegevens uit 1832Hieronder staat een stukje van de kadastrale kaart uit 1832, het beginjaar van het kadaster. De rode en blauwe cirkeltjes heb ik erop gezet. Het door Henk Woolderink genoemde perceel 535 (zie hierboven) ligt rechts onderaan. Dit gebied werd destijds aangeduid als de Zuidelijke Nieuwstad of Nijstad bij Weerselo. Het Stift van Weerselo, waar een klooster en de oude dorpskerk stonden, was destijds het centrum. Kort na 1800 werd de Nieuwstadkerk gebouwd, en daarna verschoof het centrum van Weerselo in die richting. Op de plaats van de Nieuwstadkerk staat nu de Remigiuskerk aan de Legtenbergerstraat.
Volgens de 'oorspronkelijke aanwijzende tafel' uit 1832 was Albert Beijen eigenaar van de met rood gemarkeerde percelen 530, 533, 534 en 535. De drie met blauw aangegeven percelen 529, 531 en 532 stonden op naam van Geertruida Beijen en mede-eigenaren. Op 532 stond een klein huis, op 535 een wat groter huis.
Waarschijnlijk hebben deze zeven percelen, die samen ruim een hectare groot waren, in het verleden het erve Bijen gevormd. Dat in 1832 ongeveer de helft van Albert en de rest van Geertruida Beijen was, kan erop wijzen dat er ooit sprake is geweest van de verdeling van een erfenis. Albert (wiens naam voor zover bekend verder bijna altijd als Bijen werd geschreven) was een zoon van de Berent Bijen die rond 1750 in het bij de volkstelling genoemde 'andere huis' is komen wonen. Dat huis heeft daarom waarschijnlijk op perceel 535 gestaan en het 'ene huis', waar Jan Bien in 1748 woonde, op perceel 532. De in het kadaster genoemde Geertruida Beijen was waarschijnlijk een nakomeling van Jan, maar wie zij was is niet duidelijk. Het erve Bijen in latere tijd
Hierboven is met een rood cirkeltje de plaats van de boerderij "erve Bijen" aangegeven op uitsneden van topografische kaarten uit (van links naar rechts) 1905, 1945, 1975 en 2015. De boerderij is steeds in het bezit gebleven van nakomelingen van Albert Bijen. In 1959 heeft een achterkleinzoon van hem, Hendrikus Hermanus Bijen (1899-1980), de oorspronkelijke boerderij laten afbreken en een nieuwe laten bouwen op dezelfde plaats. In 1994/95 is die nieuwe boerderij verbouwd tot woonhuis, Nijstadweg 3/3a (informatie: Henk Lansink uit Weerselo). Hieronder staat links een oude foto van de boerderij, afkomstig uit het hierboven genoemde boek van mevrouw Oude Middendorp. Klik hier om de desbetreffende pagina uit het boek helemaal te zien. Rechts staat een foto van het woonhuis uit 2021. 
Na 1975 is op de oorspronkelijk agrarische grond de woonwijk Nijstad gebouwd. Een straat in die wijk heeft in 1976 de naam Bijenlaan gekregen. In het voorstel dat burgemeester en wethouders van Weerselo hierover aan de gemeenteraad stuurden (klik hier) werd dit toegelicht met een verwijzing naar het erve Bijen. Op de pagina Beyen- en Beijenstraten staat een foto van een van de straatnaambordjes. Hieronder een stukje van de woonwijk. Ook hier wordt de boerderij met een rood cirkeltje aangegeven. 
|
|
De volgende pagina De voorpagina |
Het inhoudsoverzicht De bovenkant van de pagina |
Zoeken op deze website Reacties of vragen |